Problemi në mes të drejtës ndërkombëtare dhe asaj të brendshme, sot është shumë i madh, përvet faktin sepse ai ësht ë i rregulluar nga ligji themelor i shtetit, që është Kushtetuta, ku shumë shtete e kanë përdorur atë në njërën nga këto dy mënyra, të cilat janë të ndryshme nga njëra tjetëra. Teroria dualiste (ose pluraliste), është ajo e cila është themeluar mbi bazën e njohjes së bashkekzistencës në mënyrë të pavarur të të dyja rendeve. Edhe teoria moniste, është ajo e cila e shikon tërësinë e së drejtës në një unitet të vetëm, që është i përbërë nga rregulla juridike[1], të cilat kanë epërsi mbi të drejtën e brendshme.
Teoria moniste, i jep përparësi të drejtës ndërkombëtare krahas asaj të brendshme. Shumica e shteteve Europiane, të cilat bazohen në këtë teori, ruajnë përparësinë e Kushtetutës mbi të drejtën ndërkombëtare.
Si shembull këtu mund të marrim kushtetutën e Republikës Franceze të vitit 1946, e cila ishte shoqëruar me përhapjen e sistemit monist në pjesën më të madhe të Europës. Mirëpo artikulli 55 i kushtetutës franceze të vitit 1958, ishte interpretuar në mënyrë klasike si personifikim i adoptimit të sistemit juridik monist.[2]
Kur jemi tek e drejta ndërkombëtare, nuk mund të mos i përmendim edhe burimet themelore (kryesore) të saj, siç janë: traktatet, zakonet dhe parimet e përgjithshme juridike, ndërsa burimet ndihmëse janë: jurispodenca-praktika gjyqësore, dhe doktrina, si edhe gjithashtu rezultatet ndërkombëtare.
Traktatet ndërkombëtare, janë marrëveshjet e lidhura mes dy ose më shumë subjekteve të së drejtës ndërkombëtare. Element qenësor për ekzistimin e traktatit është pajtimi i vullnetit të subjekteve i cili shprehet përmes organeve kompetente. Traktatet ndërkombëtare mund të klasifikohen në bazë të disa kritereve: sipas lëndës (politike, ekonomike); sipas objektivave (paqës, mrojtjes); formës (me shkrim, me gojë); mënyrës së lidhjes (solemne, të thjeshta); kohës sa do të jenë në fuqi; hapësirës gjeografike në të cilën shtrihen etj.
Sipas veprimit të normave juridike traktatet ndërkombëtare ndahen në: traktate ligje-normavënëse, të cilat janë burim i drejtpërdrejtë i së drejtës ndërkombëtare. Traktatet kontrata, marrëveshje mes dy ose disa shteteve të cilat kanë për objekt rregullimin e një çështje të caktuar mes atyre shteteve.
Zakonet ndrëkombëtare, dikur e drejta ndërkombëtare, ka qenë e përbërë kryesisht nga rregulla zakonore. Që nga mesi i shekullit XIX zakonet kanë filluar të humbin rëndësinë, si pasojë e nxjerrjes të një numri të madh të traktateve ligje. Mirëpo zakonet ndërkombëtare kanë ngelë si burim me rëndësi, sidomos për pjesët ku nuk është kryer kodifikimi. Sipas gjykatës ndrëkombëtare të drejtësisë, gjykata duhet ti zbatojë zakonet ndrëkombëtare si një dëshmi e një praktike të përgjithshme, e cila është pranuar si e drejtë. Element qenësor për ekzistimin e zakonit janë: Praktika e përgjithshme e shteteve & Vetëdija e subjekteve që duke vepruar në një mënyrë të caktuar, veprojnë në pajtim me rregullat zakonore.
Parimet e përgjithshme juridike të pranuara nga kombët e qytetëruara, paraqesin rregullat të cilat janë zbatuar në të drejtën e brendshme të shtetit dhe janë parime fundamentale të drejtësisë, të pranuara nga vetëdija juridike e përgjithshme. Këtu hyjne: Parimi mbi çështjen e gjykuar, parimi se askush nuk mund të përfitojë nga faji i vet, parimi i ndalimit të keqpërdorimit të së drejtës, parimi i përgjegjësisë që lind nga aktet e paligjshme dhe rikthimi i asaj që është fituar nga pasurimi i pabazë, parimi se askush nuk mund të bartë më shumë të drejta se që ka në tjetërkënd.[3]
Shumë autorë të së drejtës ndërkombëtare e përkufizojnë shtetin si: “Institucion i krijuar nga një grup, për realizimin e disa qëllimeve, nga të cilat me të rëndësishme janë: ruajtja e së drejtës dhe rendit brenda kufijve dhe ruajtja e pavarësisë së popullit në marrëdhënie me popujt e tjerë” ose “Si bashkësi që në një hapësirë të caktuar vepron si organizatë më e lartë e rendit juridik e cila nuk është e nënshtruar nga asnjë organizatë tjetër.”
E drejta ndërkombëtare nuk merret me çështjen e paraqitjes së shtetit para se ai të jetë paraqitur faktikisht. Ky moment merrët si pikënisje e një gjendjeje juridike. Nuk është me rëndësi mënyra e krijimit të shtetit, se a krijohet në pajtim me rendin juridik ndërkombëtar apo të brendshëm. E rëndësishme është që shteti i krijuar me akt juridik të ekzistojë me të vërtetë. Shteti mund të krijohet në mënyra të ndryshme, si: me bashkimin e dy ose me shumë shteteve, me një akt juridik, p.sh. 1. Me ligj të brendshëm, 2. Me traktat ndërkombëtar, dhe 3. me vendim të ndonjë organizate ndërkombëtare.
Sot mënyra më e rëndomtë e krijimit të shteteve, lidhet edhe me luftën për pavarësi të popujve kolonialë. Mirëpo sikurse lindja (krijimi), ashtu edhe zhdukja e shteteve është çështje faktike e jo juridike. Shteti zhduket me humbjen e cilitdo element (popullsisë, territorit apo sovranitetit). Zhdukja e shtetit qoftë rezultat i aneksimit, i ndarjës, i inkorporimit apo i hyrjes në ndonjë bashkësi shtetesh, është çështje faktike, por ka rëndësi të madhe dhe shkakton pasoja të shumëllojshme juridike.
E drejta ndërkombëtare niset nga fakti se krijimi i shteteve të reja është çështje faktike e jo juridike, prandaj merret se shteti i ri me paraqitje bëhet subjekt i së drejtës ndërkombetare. Ekzistojne dy teori lidhur me njohjen e shteteve:
1. Teoria konstituive, e cila niset nga qëndrimi se shteti me faktin se është krijuar, ende nuk është anëtarë i bashkësisë ndërkombëtare. Pra, bashkësisa ndërkombëtare është ajo e cila vendos se a do ta pranojë shtetin e ri në rrethin e vet apo jo , dhe
2. Teoria deklarative, e cila shtetit të ri automatikisht i’a jep të drejtat që i takojnë subjekteve ndërkombëtare dhe bëhet anëtare e bashkësisë ndërkombëtare, nëqoftëse i ka plotësuar kushtet, të cilat i parasheh e drejta ndërkombëtare…. D.m.th. shteti nuk krijohet me njohje, por është fakt ky që konstaton se shteti është krijuar, mirëpo kemi disa mënyrat për njohjen e një shteti, siç janë njohja DE JURE [4]dhe njohja DE FACTO[5].
Përfundimi
E drejta ndërkombëtare dhe e drejta e brendshme përcaktojnë shprehimisht cilat janë organet, veprimet e të cilave shkaktojnë pasoja juridike ndërkombëtare. Këtij grupi i përkasin ata persona, veprimet ose deklaratat e të cilëve shkaktojnë pasoja juridike ndërkombëtare për shtetin e tyre dhe personat të cilët veprojnë kryesisht në punë të jashtme jashtë shtetit.
BIBLIOGRAFIA
1. Anastasi, Aurela (2007) Internacionalizmi i së drejtës kushtetuese: Klauzolat kushtetuese të integrimit të Shqipërisë, Tiranë,POLIS 4, revist e UET-it (Universiteti Europian i Tiranës).
2. Kristafi, Ksenofon Kushtetuta Shqiptare dhe e Drejta Ndërkombëtare, Tiranë.
3. Puto, Arben (2004) E Drejta Ndërkombëtare Publike, Tiranë, Albin.
REFERENCA
[1] Pavarësisht nëse këto regulla janë të detyrueshme për shtetet për të cilat bëhet fjalë, individët apo edhe entitete, të cilat ndryshojnë nga shtetet. Këtu kemi të bëjmë me të drejtën ndërkombëtare, nëse ajo është vërtet e drejtë në kuptimin juridik, si një tërësi normash të detyrueshme.
[2] Neni 55 i kushtetutës franceze (1958): “Traktatet ose marrëveshjet e ratifikuara apo të miratuara rregullisht, sapo të miratohen kanë një fuqi më të madhe nga ajo e ligjeve, me rezervën pë çdo marrëveshje a traktat, të zbatimit të saj nga pala tjetër.”
[3] Në mungesë të normave kontraktuese ose zakonore gjyqtarët mund t’i shfrytëzojnë parimet e përgjithshme juridike si burim i pashterrshëm.
[4] Njohja De Jure - është njohje e përhershme dhe e plotë, e cila përfshinë të gjitha marrëdhëniet me shtetin e ri.
[5] Njohja De Facto -është kur një shtet, i shtyrë nga arsyet politike ose për shkak të paqartësive frikësohet nga njohja e shtetit, ose qeverisë së re dhe për këtë arsye e shtynë njohjën e plotë.
Teoria moniste, i jep përparësi të drejtës ndërkombëtare krahas asaj të brendshme. Shumica e shteteve Europiane, të cilat bazohen në këtë teori, ruajnë përparësinë e Kushtetutës mbi të drejtën ndërkombëtare.
Si shembull këtu mund të marrim kushtetutën e Republikës Franceze të vitit 1946, e cila ishte shoqëruar me përhapjen e sistemit monist në pjesën më të madhe të Europës. Mirëpo artikulli 55 i kushtetutës franceze të vitit 1958, ishte interpretuar në mënyrë klasike si personifikim i adoptimit të sistemit juridik monist.[2]
Kur jemi tek e drejta ndërkombëtare, nuk mund të mos i përmendim edhe burimet themelore (kryesore) të saj, siç janë: traktatet, zakonet dhe parimet e përgjithshme juridike, ndërsa burimet ndihmëse janë: jurispodenca-praktika gjyqësore, dhe doktrina, si edhe gjithashtu rezultatet ndërkombëtare.
Traktatet ndërkombëtare, janë marrëveshjet e lidhura mes dy ose më shumë subjekteve të së drejtës ndërkombëtare. Element qenësor për ekzistimin e traktatit është pajtimi i vullnetit të subjekteve i cili shprehet përmes organeve kompetente. Traktatet ndërkombëtare mund të klasifikohen në bazë të disa kritereve: sipas lëndës (politike, ekonomike); sipas objektivave (paqës, mrojtjes); formës (me shkrim, me gojë); mënyrës së lidhjes (solemne, të thjeshta); kohës sa do të jenë në fuqi; hapësirës gjeografike në të cilën shtrihen etj.
Sipas veprimit të normave juridike traktatet ndërkombëtare ndahen në: traktate ligje-normavënëse, të cilat janë burim i drejtpërdrejtë i së drejtës ndërkombëtare. Traktatet kontrata, marrëveshje mes dy ose disa shteteve të cilat kanë për objekt rregullimin e një çështje të caktuar mes atyre shteteve.
Zakonet ndrëkombëtare, dikur e drejta ndërkombëtare, ka qenë e përbërë kryesisht nga rregulla zakonore. Që nga mesi i shekullit XIX zakonet kanë filluar të humbin rëndësinë, si pasojë e nxjerrjes të një numri të madh të traktateve ligje. Mirëpo zakonet ndërkombëtare kanë ngelë si burim me rëndësi, sidomos për pjesët ku nuk është kryer kodifikimi. Sipas gjykatës ndrëkombëtare të drejtësisë, gjykata duhet ti zbatojë zakonet ndrëkombëtare si një dëshmi e një praktike të përgjithshme, e cila është pranuar si e drejtë. Element qenësor për ekzistimin e zakonit janë: Praktika e përgjithshme e shteteve & Vetëdija e subjekteve që duke vepruar në një mënyrë të caktuar, veprojnë në pajtim me rregullat zakonore.
Parimet e përgjithshme juridike të pranuara nga kombët e qytetëruara, paraqesin rregullat të cilat janë zbatuar në të drejtën e brendshme të shtetit dhe janë parime fundamentale të drejtësisë, të pranuara nga vetëdija juridike e përgjithshme. Këtu hyjne: Parimi mbi çështjen e gjykuar, parimi se askush nuk mund të përfitojë nga faji i vet, parimi i ndalimit të keqpërdorimit të së drejtës, parimi i përgjegjësisë që lind nga aktet e paligjshme dhe rikthimi i asaj që është fituar nga pasurimi i pabazë, parimi se askush nuk mund të bartë më shumë të drejta se që ka në tjetërkënd.[3]
Shumë autorë të së drejtës ndërkombëtare e përkufizojnë shtetin si: “Institucion i krijuar nga një grup, për realizimin e disa qëllimeve, nga të cilat me të rëndësishme janë: ruajtja e së drejtës dhe rendit brenda kufijve dhe ruajtja e pavarësisë së popullit në marrëdhënie me popujt e tjerë” ose “Si bashkësi që në një hapësirë të caktuar vepron si organizatë më e lartë e rendit juridik e cila nuk është e nënshtruar nga asnjë organizatë tjetër.”
E drejta ndërkombëtare nuk merret me çështjen e paraqitjes së shtetit para se ai të jetë paraqitur faktikisht. Ky moment merrët si pikënisje e një gjendjeje juridike. Nuk është me rëndësi mënyra e krijimit të shtetit, se a krijohet në pajtim me rendin juridik ndërkombëtar apo të brendshëm. E rëndësishme është që shteti i krijuar me akt juridik të ekzistojë me të vërtetë. Shteti mund të krijohet në mënyra të ndryshme, si: me bashkimin e dy ose me shumë shteteve, me një akt juridik, p.sh. 1. Me ligj të brendshëm, 2. Me traktat ndërkombëtar, dhe 3. me vendim të ndonjë organizate ndërkombëtare.
Sot mënyra më e rëndomtë e krijimit të shteteve, lidhet edhe me luftën për pavarësi të popujve kolonialë. Mirëpo sikurse lindja (krijimi), ashtu edhe zhdukja e shteteve është çështje faktike e jo juridike. Shteti zhduket me humbjen e cilitdo element (popullsisë, territorit apo sovranitetit). Zhdukja e shtetit qoftë rezultat i aneksimit, i ndarjës, i inkorporimit apo i hyrjes në ndonjë bashkësi shtetesh, është çështje faktike, por ka rëndësi të madhe dhe shkakton pasoja të shumëllojshme juridike.
E drejta ndërkombëtare niset nga fakti se krijimi i shteteve të reja është çështje faktike e jo juridike, prandaj merret se shteti i ri me paraqitje bëhet subjekt i së drejtës ndërkombetare. Ekzistojne dy teori lidhur me njohjen e shteteve:
1. Teoria konstituive, e cila niset nga qëndrimi se shteti me faktin se është krijuar, ende nuk është anëtarë i bashkësisë ndërkombëtare. Pra, bashkësisa ndërkombëtare është ajo e cila vendos se a do ta pranojë shtetin e ri në rrethin e vet apo jo , dhe
2. Teoria deklarative, e cila shtetit të ri automatikisht i’a jep të drejtat që i takojnë subjekteve ndërkombëtare dhe bëhet anëtare e bashkësisë ndërkombëtare, nëqoftëse i ka plotësuar kushtet, të cilat i parasheh e drejta ndërkombëtare…. D.m.th. shteti nuk krijohet me njohje, por është fakt ky që konstaton se shteti është krijuar, mirëpo kemi disa mënyrat për njohjen e një shteti, siç janë njohja DE JURE [4]dhe njohja DE FACTO[5].
Përfundimi
E drejta ndërkombëtare dhe e drejta e brendshme përcaktojnë shprehimisht cilat janë organet, veprimet e të cilave shkaktojnë pasoja juridike ndërkombëtare. Këtij grupi i përkasin ata persona, veprimet ose deklaratat e të cilëve shkaktojnë pasoja juridike ndërkombëtare për shtetin e tyre dhe personat të cilët veprojnë kryesisht në punë të jashtme jashtë shtetit.
BIBLIOGRAFIA
1. Anastasi, Aurela (2007) Internacionalizmi i së drejtës kushtetuese: Klauzolat kushtetuese të integrimit të Shqipërisë, Tiranë,POLIS 4, revist e UET-it (Universiteti Europian i Tiranës).
2. Kristafi, Ksenofon Kushtetuta Shqiptare dhe e Drejta Ndërkombëtare, Tiranë.
3. Puto, Arben (2004) E Drejta Ndërkombëtare Publike, Tiranë, Albin.
REFERENCA
[1] Pavarësisht nëse këto regulla janë të detyrueshme për shtetet për të cilat bëhet fjalë, individët apo edhe entitete, të cilat ndryshojnë nga shtetet. Këtu kemi të bëjmë me të drejtën ndërkombëtare, nëse ajo është vërtet e drejtë në kuptimin juridik, si një tërësi normash të detyrueshme.
[2] Neni 55 i kushtetutës franceze (1958): “Traktatet ose marrëveshjet e ratifikuara apo të miratuara rregullisht, sapo të miratohen kanë një fuqi më të madhe nga ajo e ligjeve, me rezervën pë çdo marrëveshje a traktat, të zbatimit të saj nga pala tjetër.”
[3] Në mungesë të normave kontraktuese ose zakonore gjyqtarët mund t’i shfrytëzojnë parimet e përgjithshme juridike si burim i pashterrshëm.
[4] Njohja De Jure - është njohje e përhershme dhe e plotë, e cila përfshinë të gjitha marrëdhëniet me shtetin e ri.
[5] Njohja De Facto -është kur një shtet, i shtyrë nga arsyet politike ose për shkak të paqartësive frikësohet nga njohja e shtetit, ose qeverisë së re dhe për këtë arsye e shtynë njohjën e plotë.